ΦΩΤΟ: ΜελανώματαΜΕΛΑΝΩΜΑ
© Κωνσταντίνος Δ. Βέρρος, 1998
Ο καρκίνος που αναπτύσσεται από τα μελανοκύτταρα (βλ. Καρκίνοι του δέρματος), λέγεται μελάνωμα (άλλες ονομασίες: δερματικό μελάνωμα, κακόηθες μελάνωμα).
Το μελάνωμα είναι μια πάρα πολύ σοβαρή νόσος γιατί δίνει εύκολα μεταστάσεις σε άλλα όργανα του σώματος, μεσω του λεμφικού συστήματος. Αυτό το σύστημα αποτελείται από λεπτά αγγεία που σχηματίζουν δίκτυο όπως τα αιμοφόρα αγγεία, σε όλους τους ιστούς του σώματος. Τα καρκινικά κύτταρα, αποσπώνται από τον πρωτοπαθή όγκο και δια μέσου της λέμφου (του υγρού που περιέχουν τα λεμφικά αγγεία), φτάνουν στους λεμφαδένες. Ομάδες από λεμφαδένες βρίσκονται κυρίως στις μασχάλες, το λαιμό, τους βουβώνες και τη κοιλιά. Οι χειρουργοί αφαιρούν συχνά τους λεμφαδένες για να δουν αν περιέχουν καρκινικά κύτταρα.
Το μελάνωμα μπορεί επίσης να δώσει μεταστάσεις και μεσω του αίματος (αιματογενής διασπορά).
Αίτια και Πρόληψη
Ο αριθμός των μελανωμάτων συνεχώς αυξάνεται και το μελάνωμα προσβάλλει όλες τις ηλικίες. Οι ερευνητές προσπαθούν να μάθουν ποιοι άνθρωποι είναι πιθανότερο να προσβληθούν και ποιοι παράγοντες το καθορίζουν αυτό. Ερευνούν την απασχόληση, την κληρονομικότητα και την διαφορά της ευαισθησίας του δέρματος στην ηλιακή ακτινοβολία.
Ξέρουμε ότι η υπεριώδης (UV) ακτινοβολία του ήλιου είναι ένας παράγοντας κινδύνου που αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από μελάνωμα. Οι άνθρωποι με κόκκινα ή ξανθά μαλλιά, μπλε μάτια και γενικά ανοιχτόχρωμοι, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν μελάνωμα. Οι μαύροι λιγότερο συχνά εμφανίζουν τη νόσο, προφανώς γιατί έχουν περισσότερη μελανίνη στο δέρμα τους που τους προστατεύει. Ο κίνδυνος ανάπτυξης μελανώματος είναι μεγαλύτερος σε ανθρώπους με δυσπλαστικούς σπίλους ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος ή σε αυτούς με μεγάλους σπίλους (ελιές).
Ρόλο παίζει επίσης και το μέρος όπου ένα άτομο ζει. Σε περιοχές με αυξημένη ηλιακή ακτινοβολία, ο κίνδυνος αυξάνεται. Έτσι, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα μεγαλύτερα ποσοστά μελανώματος βρίσκονται στην Αυστραλία. Για την προστασία από τον ήλιο δείτε τον ΟΔΗΓΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ.
Πως εμφανίζεται το μελάνωμα;
Συχνά, η πρώτη ένδειξη για το μελάνωμα είναι αλλαγή στο μέγεθος, σχήμα ή χρώμα ενός σπίλου (ελιάς). Φυσιολογικά ένας σπίλος είναι ένα καφέ, σκούρο ή μαύρο σημάδι στο δέρμα. Μπορεί να είναι επίπεδος ή επηρμένος και το σχήμα μπορεί να είναι στρογγυλό ή οβάλ. Οι σπίλοι είναι συνήθως μικροί, μικρότεροι από 0,5 εκατοστό. Ένας σπίλος μπορεί να υπάρχει από τη γέννηση ή μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, συνήθως τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής. Πολλοί από τους σπίλους εξαφανίζονται σε μεγάλες ηλικίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν 10-30 σπίλους στο δέρμα τους. Η μεγάλη πλειοψηφία από αυτούς είναι τελείως ακίνδυνοι. Μια αλλαγή πάντως σε ένα σπίλο είναι σημάδι ότι θα πρέπει να επισκεφτείτε το δερματολόγο σας. Τα σημεία που θα σας κάνουν να ανησυχήσετε για τις αλλαγές σε ένα σπίλο, περιγράφονται στο κεφάλαιο : ΣΠΙΛΟΙ ("Ελιές") ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ : ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΔΕΡΜΑΤΟΣ. Φυσικά το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί και σαν ένας καινούριος σπίλος.
Εγκαιρη διάγνωση
Το μελάνωμα στους άνδρες εμφανίζεται συχνότερα στον κορμό, στο κεφάλι και στο λαιμό. Στις γυναίκες εμφανίζεται συνήθως στους βραχίονες και στις κνήμες. Είναι πιο συχνό στα ανοιχτόχρωμα δέρματα. Στη μαύρη φυλή και σε πολύ μελαχρινά άτομα, είναι πιο πιθανό να εμφανιστεί στις παλάμες και στα πέλματα.
Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι κανόνας στην ιατρική κι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το μελάνωμα: Όσο πιο έγκαιρα διαγιγνώσκεται, τόσο πιθανότερη είναι η πλήρης ίαση. Θα πρέπει τακτικά να εξετάζετε το δέρμα σας και οποιαδήποτε αλλαγή σε σπίλο ή εμφάνιση καινούριου θα πρέπει να σας οδηγεί στο δερματολόγο σας. Ειδικότερα αυτοί που ήδη έχουν ιστορικό μελανώματος, θα πρέπει τακτικά (ανά 3 - 6 μήνες) να εξετάζονται για τη πιθανότητα υποτροπής.
Σε μερικές οικογένειες, τα μέλη έχουν μια ορισμένη κατηγορία σπίλων που λέγονται δυσπλαστικοί σπίλοι. Αυτοί εξαλλάσσονται πιο συχνά σε μελανώματα. Βρίσκονται σε μεγάλους αριθμούς (>50) και μερικοί έχουν διάμετρο >0,5 εκατοστό.
ΦΩΤΟ: Μελανώματα
Διάγνωση
Επειδή το μελάνωμα μπορεί να δώσει μεταστάσεις, η έγκαιρη διάγνωση από τον δερματολόγο, έχει μεγάλη σημασία. Η βιοψία Είναι αυτή που θα θέσει την οριστική διάγνωση. Ο όγκος αφαιρείται και εξετάζεται κάτω από το μικροσκόπιο από ένα παθολογοανατόμο. Το επόμενο βήμα είναι να καθοριστεί η έκταση ή το στάδιο του όγκου και αυτό γίνεται με τη μέτρηση του πάχους του, το βάθος στο οποίο έχει φτάσει στο δέρμα και ανάλογα με το εάν υπάρχουν μεταστάσεις στους παρακείμενους λεμφαδένες ή σε άλλα όργανα του σώματος. Όταν καθοριστεί το στάδιο, τότε σχεδιάζεται ανάλογα και η θεραπεία, λαμβάνοντας επί πλέον υπ' όψιν και την ηλικία και τη γενική υγεία του ασθενή.
Τρόποι θεραπείας
Οι περισσότεροι ασθενείς αντιμετωπίζονται χειρουργικά. Το μελάνωμα και ένα μέρος υγιούς δέρματος γύρω από αυτό, αφαιρούνται. Μερικές φορές τοποθετείται και ένα μόσχευμα (=κομμάτι δέρματος από άλλο σημείο που αντικαθιστά το αφαιρεθέν). Αν και οι γιατροί προσπαθούν να κάνουν όσο το δυνατό καλύτερη δουλειά, η χειρουργική αφαίρεση προκαλεί μερικές φορές την εμφάνιση ουλών.
Σε ασθενείς με μελάνωμα που έχει φτάσει σε βάθος ή έχει εξαπλωθεί, υπάρχει ο κίνδυνος της υποτροπής παρ' όλη την αφαίρεση. Τότε, μπορεί να γίνει και η λεγόμενη υποστηρικτική θεραπεία με χημειοθεραπεία (αντικαρκινικά φάρμακα).
Επειδή τα υπάρχοντα σήμερα φάρμακα δεν είναι πολύ δραστικά σε περιπτώσεις προχωρημένης νόσου, γίνονται συνεχώς έρευνες και μελετώνται νέες θεραπείες.
Ένα καινούριο θεραπευτικό κεφάλαιο, λέγεται βιοθεραπεία και χρησιμοποιεί φυσικές ουσίες που τις παράγει ο ίδιος ο οργανισμός του ανθρώπου. Σκοπός, η ενίσχυση ή η αποκατάσταση του αμυντικού συστήματος του οργανισμού ώστε να "πολεμήσει" τη νόσο πιο αποτελεσματικά. Δύο τέτοιες ουσίες - φάρμακα, είναι η ιντερλευκίνη-2 και η ιντερφερόνη.
Μερικές φορές θα χρειαστούν και ακτινοβολίες με τις οποίες, υψηλής ισχύος ακτίνες x καταστρέφουν τη ικανότητα των καρκινικών κυττάρων να αυξάνονται και να πολλαπλασιάζονται. Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται περισσότερο για την απάλυνση του πόνου.
Παρενέργειες της θεραπείας
Η ανορεξία μπορεί να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για ορισμένους ασθενείς. Γι αυτό οι υποβαλλόμενοι σε θεραπείες θα πρέπει να σιτίζονται καλά. Αυτό μεταφράζεται σε πρόσληψη πολλών θερμίδων για την αναπλήρωση του βάρους και πρόληψη πολλών πρωτεϊνών για τη διατήρηση της καλής κατάστασης του δέρματος, των τριχών, των μυών και των οργάνων.
Yπάρχουν και άλλες παρενέργειες που ευτυχώς είναι προσωρινές. Ο γιατρός που θα αναλάβει τη θεραπεία θα σας εξηγήσει με λεπτομέρειες τα υπόλοιπα.
Μετά τη θεραπεία...
Επειδή οι ασθενείς με μελάνωμα έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κι άλλου μελανώματος, θα πρέπει να εξετάζονται τακτικά από τον γιατρό τους.
Ανάλογα με το μέγεθος και την έκταση του πρωτοπαθούς όγκου, η παρακολούθηση μπορεί να περιλαμβάνει και ακτινογραφίες.
Όταν οι άνθρωποι έχουν καρκίνο η ζωή αλλάζει και γι αυτούς και για τους γύρω τους. Οι αλλαγές αυτές μπορεί να είναι πολύ δύσκολες.
Μερικές φορές οι ασθενείς και τα μέλη των οικογενειών τους νοιώθουν φόβο, θυμό ή κατάθλιψη. Τα συναισθήματά τους ποικίλλουν από ελπίδα μέχρι απογοήτευση ή από το κουράγιο μέχρι την απόγνωση. Οι ασθενείς νοιώθουν καλύτερα αν εάν μπορούν να μιλούν ανοιχτά με τους συγγενείς και τους φίλους τους για την ασθένειά τους και τα συναισθήματά τους.
Οι ανησυχίες για το μέλλον (αλλά και για τις ιατρικές εξετάσεις, τις θεραπείες, την παραμονή στο νοσοκομείο, τα έξοδα) είναι συχνές. Μιλώντας με τους γιατρούς, τις νοσηλεύτριες ή και άλλα μέλη της ιατρικής θεραπευτικής ομάδας που τους έχει αναλάβει, βοηθά στο να κατευναστούν οι ανησυχίες. Οι ασθενείς μπορεί να ρωτούν ερωτήσεις για την ασθένειά τους και τη θεραπεία τους και να παίρνουν ενεργά μέρος στις αποφάσεις τους γύρω από την αντιμετώπισή τους. Οι ασθενείς θα πρέπει να ζητούν από το γιατρό να επαναλαμβάνει ή να εξηγεί οτιδήποτε δεν είναι ξεκάθαρο. Μπορεί να έχουν σημαντικές ερωτήσεις γύρω από την ασθένειά τους και ο γιατρός τους είναι το καταλληλότερο πρόσωπο να δώσει τις απαντήσεις. Πολλοί ρωτάνε τι είδους καρκίνο έχουν, πως μπορεί να θεραπευτεί και τι ποσοστά επιτυχίας έχουν αυτές οι θεραπείες.
Ζώντας με μια σοβαρή ασθένεια είναι δύσκολο και αποτελεί πρόκληση. Συχνά, οι κοινωνικές υπηρεσίες του νοσοκομείου βοηθούν σημαντικά στον τομέα της υποστήριξης και της ανεύρεσης πληροφοριών.
Σήμερα στην Αμερική, πάνω από 5 εκατομμύρια ασθενείς πάσχουν από κάποια μορφή καρκίνου. εάν το μελάνωμα ανιχνευθεί και θεραπευθεί έγκαιρα, θεραπεύεται σε ποσοστό > 70%. Νέες θεραπείες δοκιμάζονται συνεχώς και η πιθανότητα να ελεγχθεί η νόσος συνεχώς μεγαλώνει.